Foto's Bert van der Voort, voormalig Bestuursambtenaar Nederlands Nieuw-Guinea te Agats (hoofdplaats Asmat district) 1955-1957.

 

Als jonge administratief ambtenaar (21 jaar)  werd Bert van der Voort 1955 gestationeerd in Agats. Hij werd begin 1956 betrokken bij de voorbereiding van filmopnames in het dorp Ajam, waar hij – tegen wil en dank – de bewoners moest bewegen om hun prauwen te verven en zelfs menselijke schedels te verzamelen voor rekwisieten. Zie hierover de schitterende documentaire de Ajam affaire waarin naast andere Nederlanders werkend in die regio destijds zoals pater Welling en Egbert Jannink, Bert van der Voort uitgebreid zelf aan het woord komt.

 

Enkele maanden voordat de Ajam affaire zich afspeelde, maakte Bert van der Voort een historisch te noemen fotoreportage van een Bisj ceremonie te Ajam. De negatieven hiervan stuurde hij mei 2002 op naar maakster van bovengenoemde  documentaire 'de Ajam affaire'  Annegriet Wietsma, die 2025 deze negatieven aan PACE doneerde. Bij de filmstrookjes behoort ook deze begeleidende brief:

 

 

17 mei 2002

Annegriet,

 

        Hallo uit het koude Australië !

 

        Hierbij stuur ik de negatieven van het Bisi-feest in Ajam, dat werd gehouden eind December 1955. Ajam ligt, zoals je weet een uur of wat boven Agats aan de Oetoemboewe Rivier. Het dorp is samengesteld uit zes groepen die, waarschijnlijk uit veiligheidsoverwegingen, bij elkaar zijn gaan wonen. Het dorp is een lange rij huizen langs de rivier gebouwd en met de voorkant naar de rivier gekeerd; het ligt aan de buitenbocht van een rivier hetgeen goed uitzicht geeft zodat men iedereen, zowel dorpsgenoten als vreemden, tijdig kan zien komen. Elke groep heeft zijn eigen mannenhuis dat groot genoeg is om een vuurplaats te hebben voor elke familie; zoals de naam al aangeeft kunnen alleen mannen in het mannenhuis komen en slapen.

        De namen van de groepen, te beginnen bij de meest zuidelijke zijn (of althans waren destijds): Wau, Ajam, ??, Tsjimneuw, Jewes en Far. Tsjimneuw was de grootste met een groot mannenhuis. De onbekende was heel klein en had misschien maar 3 vuurplaatsen. Om mij onbekende reden werd door ons het gehele dorp samen de naam "Ajam" gegeven; als we dus spreken over "Ajam" wordt daarmee, tenzij anders aangegeven, alle zes groepen bedoeld.

        De controleur in Agats was uitgenodigd voor het te houden Bisj-feest. Hij vroeg mij of droeg mij op om in zijn plaats te gaan. Het Bisj-feest werd gehouden in Wau, waar Betén en Owaram destijds hoofden waren.

        De avond voor de finale van het feest werd er gedanst in het mannenhuis van Wau. 's Morgens gingen mannen en vrouwen naar huis en het bos om eten, vooral sagolarven, te halen. Alleen de dorpshoofden en oudere mannen bleven thuis. Er wordt wat getrommeld and gegeten. De twee bisj-palen worden geverfd met wit, rood en zwart (de kleuren die ue meuseu kenden en konden maken). Daarna werd ze afgedekt zodat niemand ze kon zien.

        's Middags wordt op een bamboe koker geblazen en men begint eten naar het mannenhuis te dragen: sagomeel en sagolarven.

        Daarna volgt een ceremonie waar ik de betekenis niet van ken. Iedereen was stil; mannen stonden in een cirkel. Een van het had een palmtak en trok er elke keer een blad van af, onderwijl iets zeggende. 'De krokodillenjager Kwee zei me afstand te houden en niet te fotograferen. Hij verklaarde niet waarom. Ik kan alleen maar raden: werd bij het aftrekken van elk blad de naam van een vermoorde dorpsgenoot genoemd ??? Een soort dodenherdenking dus ??? Pater Zegwaard wist het misschien wel en heeft er beslist over geschreven.

 

        Bert

 

 

De beschrijvingen bij de opnames hieronder zijn eveneens van de hand van Bert van der Voort